giáo dục bây giờ là chủ trí, lo cho tuổi trẻ biết nhiều để giựt cấp bằng. Rồi ai mắng mình non kinh nghiệm thì oán kẻ ấy thiên thu. Họ kê chứ không phải không, nhưng để cục gạch nằm nửa trong nửa ngoài.
Họ thèm khát thời trang, không chịu thua chúng bạn về ăn mặc nhưng rồi cũng cho các y phục, dụng cụ dùng hàng ngày là tầm thường. Có khi chưa biết bạn trai đang nói chuyện với mình là ai, lý lịch, tài đức, hạnh kiểm ra sao đã bắt đầu tin tưởng yêu mến, giao phú tâm sự. Nhưng một điều dễ nhận xét nhất là toàn thể thân xác bạn trai đòi hỏi sinh lực để phát triển.
Một tháng sau, có thể gặp họ để tóc bò lan tới mép tai mà không hớt cũng không chải. Trong nhiều trường nam nữ học chung, tôi thấy có nhiều bạn gái lợi dụngtính quãng đại nầy của bạn trai. Ngoài ra hiện tượng xuất tinh trên, vào tuổi dậy thì, người bạn trai buổi ban đầu không khỏi ngạc nhiên vì thấy ở gần cơ quan sinh dục của mình có những dương mao và những khi bang quang đầy nước tiểu hay khi bị những hình ảnh ô uế về xác thịt xâm chiếm óc tưởng tượng, thì cơ quan sinh dục chánh bị cứng lên vì sung máu.
Họ ngó qua ngó lại, ngó quần ngó áo, vuốt tóc, coi giày, sửa cà vạt, nhìn bàn tay, rờ cổ áo. Một bạn gái lúc yêu một lòng trai, có thể coi tình nhân của mình như thiên thánh, gặp ai cũng tô lục chuốt hồng cho duyên thắm của mình. Lời khuyên đó vàng ngọc.
Lời nầy chẳng xa sự thật lắm. Vì đối tượng chánh của quyển này là phân tích tâm hồn bạn trai nên ở đây tôi chỉ gợi vài nét chánh để bạn nhận thức con người kỳ biệt của bạn trai thôi. Có nhiều vấn đề không ăn thua đến óc xã hội, việc tổ chức chánh quyền, cải tạo phong tục, canh tân xứ sở, họ vẫn bàn leo qua, ra đề nữa, nói không ra đâu mà cứ nói.
Bạn trai thích: muốn bồng đứa bé, véo mé mặt nó, khều càm nó, đánh nhẹ tay nó. Có thể những câu đường mật bắt họ dời núi lấp sông được. Các cực khổ nhỏ mọn mà họ chịu bây giờ gợi lại cho họ những hy sinh, nhất là hy sinh thầm kín của người bạn trăm năm:
Họ có bao nhiêu khát vọng, cao vọng nữa mà ở thế nhân không dễ gì làm họ thỏa mãn. Giáo sư nói ba phút sau khi đi qua khỏi ông từ, ông mới hiểu được lời ông ấy nói. Họ hay diễn lộ tình thương bằng những cử chỉ, tác vi, thái độ bên ngoài như tặng đồ vặt kỷ niệm, như trước khi đi đâu phải từ giã nhau, đi ngang nhau liếc cười, bắt tay siết mạnh và kéo dài.
Như xương vai có hai trung tâm lắt léo dính lại từ 16 đến 18 tuổi. Mà cuộc đời thì đâu phải xuôi theo dòng nước chảy. Lúc mất tình yêu hay bị phản bội, bạn trai ghen bồng bột lắm.
Bạn trai thiếu nhi phát lộ đời sống trí tuệ kỳ biệt của họ nhất là khi họ chơi. Nhưng nhất là bạn phải lựa những mục đích của bạn mà bạn đừng làm hỏng mục đích nào cả. Đời sống vật chất của gia đình họ phải bảo đảm.
Tính của bạn trai sở khanh ngoài ra giả dối phách lối. Người nói với Nhân tổ: Hãy lớn lên, sinh miêu duệ đầy quả địa cầu (Gén. Chương trình của nền giáo dục nhân xã gồm thể dục để thân thể cường tráng, trí dục để trí tuệ thông minh, giáo dục để ngũ quan tính nhuệ, chí dục để ý chí cường dũng, tình cảm dục để tình cảm cao thượng, tính giáo dục để quả tim trong sạch, tâm dục để lương tâm, linh hồn cương trực thánh đức và xã dục để khi xử thế ta bặt thiệp, biết thu tâm, dụng nhân tùy thời, tùy cảnh, tùy người mà đắc lực.